#krozKruševac: Arheološki park “Lazarev grad”

Kruševac je osnovan davne 1371. godine, kada je knez Lazar Hrebeljanović odlučio da baš na teritoriji današnjeg Kruševca izgradi svoj dvor. On okuplja sve najbolje graditelje u državi i, u toku dve naredne godine, ovde izniču zidine i dvor od neobičnog belog kamena krušca, po kome je grad i dobio ime. Sećanje na kneza Lazara koji je podario život gradu i dalje je sveprisutno, a danas zvanični praznik grada Vidovdan, duboko ukorenjen u svesti stanovništva kao dan pogibije kneza Lazara u kosovskom Boju.

Najprepoznatljiviji simboli Kruševca su čuvena crkva Lazarica i arheološki park “Lazarev grad”.

Crkva Svetog Prvomučenika Stefana, sazidana u slavu prvorođenog sina kneza Lazara i ujedno naslednika prestola, despota Stefana, poznatija kao Crkva Lazarica, građena je od 1375. do 1378. godine kao zadužbina kneza Lazara. Lazarica je izgrađena kao prototip Moravske arhitektonske škole, kao crkvena palata povezana sa Kruševačkom tvrđavom, glavnim gradom kneza Lazara. Njena spoljašnjost je urađena na vizantijski način, naizmeničnim ređanjem reda žutog tesanika i tri reda crvene opeke. U najvišem delu su smeštene različite kamene rozete na crveno-žutoj šahovskoj podlozi, dok su u zoni ispod njih smešteni prozori.

Prema dosadašnjim istraživanjima, crkva nije bila živopisana sve do sredine XVIII veka, između 1737. i 1740. godine, ali su do danas opstali samo fragmenti tog rada. Crkveni ikonostas potiče iz 1844. godine i danas je sačuvan u potpunosti. Njegov autor je najverovatnije bio slikar Živko Pavlović, deda slikarke Milene Pavlović Barili, a konzerviran je 1989. godine.

Ispred Lazarice je osveštena srpska vojska pred polazak na Kosovo 1389. godine.

Lazarica, kao izuzetno dostignuće srpske srednjevekovne arhitekture, proglašena je 1979. godine spomenikom kulture od izuzetnog značaja i zaštićena je od strane Republike Srbije.

Grad kneza Lazara je utvrđenje u Kruševcu i drevna prestonica slavnog kneza, lokalno prozvanog car Lazar. Zub vremena je ucionio svoje, pa u ostacima ruševina jedino je sačuvana Donžon kula. Građen je po modelu i na iskustvima vizantijske i srpske odbrambene arhitekture prethodnog perioda, kompleks je najverovatnije podignut u dve faze: mali grad koji čine glavna kula, rampa, rov i jedna manja kula i palata sa pratećim objektima u jugozapadnom delu, zidani su istovremeno i nešto ranije u odnosu na ostale građevine, utvrdjenje grada i crkvu Lazaricu.

Glavna gradska kula – Donžon kula, danas je očuvana u visini od oko 18 metara, a smatra se da je objekat bio visok preko 20 metara, zidana je oblutkom i lomljenim kamenom, sa tesanicima od peščara kao ojačanjima u uglovima. Na osnovu vidljivih ležišta međuspratnih konstrukcija na istočnoj strani, gde se nalazio i glavni ulaz, može se zaključiti da je, pored prizemlja, imala četiri sprata. Približno spoljni oblik linije glavne kule i bedema koji od nje polaze u pravcu severa i istoka, prati odbrambeni suvi rov dubine 4,5 m i maksimalne širine 9 m, neobrađenog dna, sa stranicama ojačanim potpornim zidovima.

U okviru nekadašnjeg Lazarevog grada je Spomenik osnivaču Kruševca, knezu Lazaru, koji se nalazi se u istočnom delu arheološkog parka. Povodom šest vekova od osnivanja Kruševca, 27. juna 1971. godine, otkriven je Spomenik knezu Lazaru, autora Nebojše Mitrića, beogradskog vajara, koji je za predstavu figure Lazara bio inspirisan uobičajenim položajem srpskih srednjovekovnih vladara na svom kovanom novcu: sedeći stav sa mačem preko krila. Lik kneza Lazara urađen je prema ktitorskoj fresci u manastiru Ravanica.

Nedavno je predstavljen projekat “Rekonstrukcija srednjovekovnog grada u Kruševcu“, koji se realizuje uz podršku Evropske unije, preko programa EU PRO Plus, i koja će omogućiti izradu projektno-tehničke dokumentacije u vrednosti od oko 233 hiljade dolara, kao preduslov za rekonstrukciju srednjovekovnog Lazarevog grada.

Izrada projektno tehničke dokumentacije za rekonstrukciju Lazarevog grada, kao i sama arheološka istraživanja, poverena su Republičkom zavodu za zaštitu spomenika kulture. Projekat uključuje angažovanje zajednice putem javnih tribina, takmičenja i stručnih diskusija, sa ciljem unapređenja lokalne svesti o nasleđu i kulturnom turizmu. Ova inicijativa treba da obogati istorijski pejzaž i obrazovnu ponudu Kruševca, angažujući zajednicu u značajnim naporima za očuvanje nasleđa.

Obnovljeni srednjovekovni grad u Kruševcu predstavljaće veliki resurs i podsticaj za razvoj novih kulturnih sadržaja i za razvoj turizma. Na taj način imaćemo i mnogo jasniju sliku ovog dvorskog kompleksa i na adekvatan način čuvaćemo uspomenu na osnivača grada. Posetioci će moći da steknu mnogo više saznanja o prestonom gradu srednjovekovne Srbije.

U sklopu arheološkog parka „Lazarev grad“ od 1951. godine nalazi se zgrada Narodnog muzeja Kruševac. Od eksponata, pažnju posetilaca najviše privlači kopija Lazareve haljine kao i originalna maketa Meštrovićevog Vidovdanskog hrama koji je trebalo da bude podignut na mestu Kosovske bitke, ali ideja nije realizovana zbog skupog projekta.

Medijski sadržaj realizovan je u okviru projekta „#krozKruševac“, koji je sufinansiran sredstvima iz budžeta grada Kruševca. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.